Zelfsturende teams en leiderschap: Gaat dat samen?

Wat zijn zelfsturende teams?

Een zelfsturend team is een groep werknemers binnen een organisatie die een hoge mate van autonomie en verantwoordelijkheid hebben voor het plannen, organiseren, uitvoeren en evalueren van hun werk. Een zelfsturend team heeft geen teamleider, want ieder lid is gelijkwaardig verantwoordelijk. Er is in een zelfsturend team dus geen sprake van hiërarchie. 

Zelfsturende vs. zelforganiserende teams

Om verwarring te voorkomen is het belangrijk om het onderscheid tussen zelfsturende en zelforganiserende teams uit te lichten. Een zelf organiserend team is een groep werknemers binnen een organisatie die binnen gestelde hoofddoelen en kaders, zelf het dagelijkse werk, korte termijn doelen en de eigen organisatie bepaald. In tegenstelling tot een zelfsturend team heeft een zelf organiserend team doorgaans wél een leidinggevende. Wel is deze leidinggevende meer een coach van het team dan de persoon die alles beslist over het team. Een zelf organiserend team kan dus eigenlijk gezien worden als een stap tussen een hiërarchische organisatie structuur en zelfsturende teams. In deze blog focussen we ons op zelfsturende teams. 

Voordelen van zelfsturende teams

1. Verbeterde betrokkenheid en motivatie: Zelfsturende teams hebben de vrijheid om eigen doelen te stellen en verantwoordelijkheid te nemen voor hun prestaties. Dit vergroot de betrokkenheid en motivatie van teamleden, omdat ze een gevoel van eigenaarschap hebben over hun werk.
2. Verhoogde creativiteit en innovatie: Zelfsturende teams kunnen sneller reageren op veranderingen en nieuwe ideeën implementeren zonder hiervoor goedkeuring te vragen van het hogere management. Zit geeft ruimte voor creativiteit en innovatie binnen het team.
3. Kwalitatief betere besluitvorming: Zelfsturende teams kunnen beslissingen nemen op het niveau waar kennis en expertise aanwezig is, waardoor het besluitvormingsproces kwalitatief wordt.
4. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen: Zelfsturende teams zijn vaak wendbaarder omdat de beslissingsbevoegdheid binnen het team ligt.

Nadelen van zelfsturende teams

1. Verhoogde verantwoordelijkheid en druk: Zelfsturende teams dragen meer verantwoordelijkheid voor hun eigen prestaties, wat sommige teamleden als overweldigend kunnen ervaren, vooral wanneer ze hier niet goed in worden ondersteund of opgeleid.
2. Gebrek aan richting: Zonder duidelijke leiderschapsrichtlijnen kunnen zelfsturende teams het gevoel hebben dat ze ronddwalen zonder een vast doel. Daardoor kan de effectiviteit van het team verminderen.
3. Besluiteloosheid en mogelijke conflictsituaties: Binnen een zelfsturend team is er gedeelde autoriteit, wat zou het kunnen leiden tot besluiteloosheid en conflicten over beslissingen binnen het team.
4. Afhankelijkheid van sterke communicatieve vaardigheden: Zelfsturende teams kunnen alleen effectief werken als de communicatiekanalen kwalitatief goed zijn. Wanneer de communicatie en samenwerking niet goed loopt, kan dit de prestatie van het team negatief beïnvloeden.

Wat is leiderschap?

Leiderschap kent veel verschillende definities. Dat heeft mede te maken met de ontwikkelingen in de rol die leiderschap binnen organisaties heeft en heeft gehad. Zo is leiderschap traditioneel gezien het proces waarbij een individu anderen beïnvloedt om een bepaald doel te bereiken. Daarentegen speelt leiderschap tegenwoordig meer een transformationele rol binnen organisaties door als leider medewerkers te motiveren om te floreren in hun werk. Hierin is een duidelijke verschuiving van een focus op planning & controle, naar aandacht voor visie, missie en inspiratie op te merken.

Kernelementen leiderschap

Expert op het gebied van leiderschap is Jaap Boonstra, hij is hoogleraar en schrijver van onder andere het boek 'Perspectieven op Leiderschap'. Vanuit de vele verschillende definities die leiderschap kent, kunnen volgens Jaap Boonstra, vijf verschillende kernelementen geïdentificeerd worden:

1. Interactie tussen leiders en medewerkers
2. Gezamenlijke activiteiten, ambities en dromen
3. Samenspel tussen leiders en medewerkers
4. Gericht op resultaat
5. Gericht op verandering

Als je deze elementen samenvoegt gaat het bij leiderschap om een sociaal proces waarin een individu binnen een groep betekenis geeft aan gebeurtenissen en samen met anderen een toekomstvisie creëert, relaties onderhoudt en samenwerking organiseert om gezamenlijk de toekomst vorm te geven.

Zelfsturende teams en leiderschap

Zoals net beschreven hebben zelfsturende teams, naast voordelen, ook nadelen. Een paar van deze nadelen kunnen gezien worden als een gevolg van het gebrek aan leidinggevenden binnen zo'n team. Over het algemeen geven leidinggevenden vaak de doorslag bij het maken van bepaalde keuzes en die stok achter de deur mist bij zelfsturende teams. Ook zou je kunnen stellen dat de positieve effecten van leiderschap, zoals het motiveren en enthousiasmeren van werknemers, lastiger te realiseren zijn binnen een zelfsturend team.

Moeten we kiezen of is 'best of both worlds' mogelijk?

Volgens ons kan kunnen zelfsturende teams en leiderschap zeker gecombineerd worden. Het vergt alleen wel inspanning van zowel werkgevers als werknemers. Jaap Boonstra geeft aan dat leiderschap niet gebonden is aan een formele rol of positie. Volgens hem kan namelijk iedereen een leiderschapsrol op zich nemen, en dat zou ook kunnen binnen een zelfsturend team. Hierin zouden dus de positieve effecten van leiderschap om medewerkers te motiveren en enthousiasmeren alsnog van toepassing kunnen zijn binnen zelfsturende teams. Wel blijft het nadeel van besluiteloosheid en kans op conflicten binnen een zelfsturend team groter, omdat een leidinggevende persoon die de knopen doorhakt mist in de niet-hiërarchische structuur van een zelfsturend team. Een oplossing die daarvoor kan zijn om je medewerkers goede training te geven in het functioneren in een zelfsturend team. Denk bijvoorbeeld na over hoe je het ondernemerschap, de zelfstandigheid en de communicatieve vaardigheden van medewerkers kunt vergroten, zodat de nadelen die kunnen optreden binnen een zelfsturend team ingeperkt kunnen worden.